Η εξωσωματική γονιμοποίηση (in vitro fertilization) είναι η θεραπεία υπογονιμότητας κατά την οποία τα ωάρια της γυναίκας γονιμοποιούνται έξω από το σώμα της, στο εργαστήριο, κάτω από ελεγχόμενες εργαστηριακές συνθήκες.
Για να γίνει αυτό, η γυναίκα υποβάλλεται σε φαρμακευτική αγωγή προκειμένου να διεγερθούν οι ωοθήκες της και να παράγουν πολλά ωάρια. Στη συνέχεια, την κατάλληλη χρονική στιγμή γίνεται η ωοληψία και ακολουθεί η γονιμοποίηση των ωαρίων από το δείγμα σπέρματος του άντρα στο εργαστήριο από τους εμβρυολόγους. Τα γονιμοποιημένα ωάρια καλλιεργούνται σε κατάλληλα καλλιεργητικά μέσα και αναπτύσσονται σε έμβρυα. Μετά από 2-5 μέρες, τα έμβρυα μεταφέρονται πίσω στη μήτρα της γυναίκας (εμβρυομεταφορά) και 14 μέρες μετά την ωοληψία ακολουθεί το τεστ κύησης για να διαπιστωθεί η εγκυμοσύνη.
Για να γίνει αυτό, η γυναίκα υποβάλλεται σε φαρμακευτική αγωγή προκειμένου να διεγερθούν οι ωοθήκες της και να παράγουν πολλά ωάρια. Στη συνέχεια, την κατάλληλη χρονική στιγμή γίνεται η ωοληψία και ακολουθεί η γονιμοποίηση των ωαρίων από το δείγμα σπέρματος του άντρα στο εργαστήριο από τους εμβρυολόγους. Τα γονιμοποιημένα ωάρια καλλιεργούνται σε κατάλληλα καλλιεργητικά μέσα και αναπτύσσονται σε έμβρυα. Μετά από 2-5 μέρες, τα έμβρυα μεταφέρονται πίσω στη μήτρα της γυναίκας (εμβρυομεταφορά) και 14 μέρες μετά την ωοληψία ακολουθεί το τεστ κύησης για να διαπιστωθεί η εγκυμοσύνη.
Εξωσωματική: μα τι είναι πραγματικά;
Μια απλή και ξεκάθαρη περιγραφή – και μερικές χρήσιμες συμβουλές για όλα τα ζευγάρια
‘Εξωσωματική’: μια λέξη που ακόμα και σήμερα αγχώνει πολλά από τα ζευγάρια που αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην προσπάθειά τους για ένα μωράκι. Στις μέρες μας, η εξωσωματική γονιμοποίηση παρουσιάζει ραγδαία ανάπτυξη γιατί πλέον έχει θεαματικά αποτελέσματα, υψηλά ποσοστά επιτυχίας, είναι ασφαλής και μπορεί να δώσει λύσεις σε προβλήματα υπογονιμότητας που παλαιότερα δεν μπορούσαν να ξεπεραστούν.
Τι είναι η εξωσωματική
Πρόκειται για την πιο διαδεδομένη ίσως θεραπεία υποβοηθούμενης αναπαραγωγής που εφαρμόζεται πάνω από 30 χρόνια. Σήμερα πλέον υπάρχει τεράστια κλινική εμπειρία και η εξωσωματική είναι μια διαδικασία ρουτίνας, ασφαλής για τη μητέρα και το παιδί όταν εκτελείται από έμπειρους εξειδικευμένους γυναικολόγους αναπαραγωγής.
Ένας κύκλος εξωσωματικής ολοκληρώνεται σε περίπου 2 εβδομάδες και αποτελείται από 3 βήματα:
Πρόκειται για την πιο διαδεδομένη ίσως θεραπεία υποβοηθούμενης αναπαραγωγής που εφαρμόζεται πάνω από 30 χρόνια. Σήμερα πλέον υπάρχει τεράστια κλινική εμπειρία και η εξωσωματική είναι μια διαδικασία ρουτίνας, ασφαλής για τη μητέρα και το παιδί όταν εκτελείται από έμπειρους εξειδικευμένους γυναικολόγους αναπαραγωγής.
Ένας κύκλος εξωσωματικής ολοκληρώνεται σε περίπου 2 εβδομάδες και αποτελείται από 3 βήματα:
- Διέγερση των ωοθηκών για πρόκληση ωορρηξίας, συνήθως με ενέσιμα φάρμακα. Οι ωοθήκες της γυναίκας παράγουν φυσιολογικά κάθε μήνα μόνο 1 ωάριο. Στην εξωσωματική θέλουμε περισσότερα ωάρια, προκειμένου να αυξηθεί το ποσοστό επιτυχίας (εγκυμοσύνης). Το βήμα αυτό διαρκεί συνήθως 10-12 ημέρες και απαιτεί στενή παρακολούθηση από το γιατρό, με υπέρηχο και εξετάσεις αίματος (ορμονολογικές) κάθε 3-4 μέρες.
- Ωοληψία και εξωσωματική γονιμοποίηση. Την κατάλληλη ημέρα - με βάση τον υπερηχογραφικό και ορμονολογικό έλεγχο - τα ωάρια συλλέγονται και γονιμοποιούνται από το σπέρμα του συζύγου/συντρόφου στο εμβρυολογικό εργαστήριο. Η ωοληψία γίνεται με ελαφριά αναισθησία (μέθη) για να μη νιώσει πόνο ή δυσφορία η ασθενής.
- Εμβρυομεταφορά. Τα έμβρυα καλλιεργούνται στο εργαστήριο και αξιολογούνται από τους εμβρυολόγους. Την κατάλληλη ημέρα (συνήθως 3 ή 5 ημέρες μετά την ωοληψία) ο σωστός αριθμός εμβρύων μεταφέρεται πίσω στη μήτρα της γυναίκας με την ελπίδα να εμφυτευτεί και να ξεκινήσει μια εγκυμοσύνη. Χρήσιμες συμβουλές από το γυναικολόγο αναπαραγωγής κο. Ευριπίδη Μαντούδη Το ποσοστό επιτυχίας της εξωσωματικής εξαρτάται άμεσα από το ιατρικό ιστορικό (π.χ. προηγούμενες αποτυχημένες προσπάθειες εξωσωματικής, επεμβάσεις, αίτια υπογονιμότητας) και την ηλικία της γυναίκας. Υπάρχουν όμως κάποια βασικά σημεία – κλειδιά που αφορούν κάθε ζευγάρι.
Μερικά ‘μυστικά’ για να γίνει η εξωσωματική μια θετική εμπειρία, χωρίς περιττό άγχος:
- Ζητήστε ξεκάθαρες και αναλυτικές πληροφορίες για τα πάντα: τα ιατρικά θέματα, τις διαδικασίες, τα οικονομικά.
- Δεν χρειάζονται πολλά φάρμακα. Με τη σωστή δοσολογία αποφεύγουμε τις ανεπιθύμητες ενέργειες (π.χ. υπερδιέγερση των ωοθηκών). Τα νέα φάρμακα της εξωσωματικής με λιγότερες ενέσεις επίσης βοηθούν γιατί έχει φανεί ότι μειώνουν την ψυχολογική επιβάρυνση της ασθενούς.
- Κάθε ζευγάρι είναι ξεχωριστό, άρα απαιτείται εξατομικευμένη προσέγγιση. Η θεραπεία πρέπει να προσαρμόζεται στις ιδιαίτερες ανάγκες του κάθε ζευγαριού.
- Επιδιώξτε να έχετε καλή επικοινωνία με το γιατρό σας. Η ανθρώπινη επικοινωνία και η καλή ψυχολογία συμβάλλουν καθοριστικά στην επιτυχία της προσπάθειάς σας.
- Η ποιότητα του εμβρυολογικού εργαστηρίου είναι ζωτικής σημασίας. Η άριστη λειτουργία του εργαστηρίου εξασφαλίζει τη δημιουργία εμβρύων υψηλής ποιότητας και δυναμικής προς κύηση.
- Ζητήστε να ενημερωθείτε για τα δικά σας προσδοκόμενα ποσοστά επιτυχίας. Στο Γέννημα IVF, το ποσοστό θετικού τεστ εγκυμοσύνης για γυναίκες κάτω των 35 ετών είναι 68% (ασθενείς με φυσιολογική λειτουργία ωοθηκών, συγκεντρωτικά στατιστικά στοιχεία 2007-2013).
- Μειώνουμε το άγχος με ξεκάθαρη και αναλυτική πληροφόρηση και άμεση πρόσβαση στο γιατρό και την ομάδα του κατά τη διάρκεια της θεραπείας. Έτσι το ζευγάρι επικεντρώνεται στην προσπάθειά του.
Η υγεία των παιδιών που γεννιούνται μετά από θεραπείες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Ένα από τα πρώτα ερωτήματα που προέκυψαν για τις θεραπείες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, όπως η εξωσωματική γονιμοποίηση, ήταν η υγεία των παιδιών που γεννιούνται μετά από τέτοιες θεραπείες. Το πρώτο παιδί από εξωσωματική γονιμοποίηση, ένα κορίτσι, η Louise Brown, γεννήθηκε το 1978 και σήμερα έχει γίνει και η ίδια μητέρα, χωρίς να χρειαστεί κάποια θεραπεία υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.
Εδώ και 30 χρόνια λοιπόν οι ερευνητές συγκεντρώνουν δεδομένα για την υγεία των παιδιών αυτών και μελετάται πρωτίστως το ποσοστό των συγγενών ανωμαλιών (γίνεται καταγραφή κατά τη γέννηση). Συγγενείς ανωμαλίες ονομάζουμε τα προβλήματα διάπλασης του εμβρύου, τα οποία είναι στην πλειοψηφία τους ήπια και ανιχνεύονται με υπερηχογράφημα κατά τη διάρκεια της κύησης, πριν δηλαδή γεννηθεί το παιδί. Στο γενικό πληθυσμό, το ποσοστό των συγγενών ανωμαλιών υπολογίζεται από 1 έως 4%. Το ερώτημα είναι αν τα παιδιά από εξωσωματική γονιμοποίηση εμφανίζουν αυξημένα ποσοστά συγγενών ανωμαλιών και κατά πόσο.
Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι τα δίδυμα (ή τρίδυμα κλπ), ανεξάρτητα από τον τρόπο σύλληψης (φυσιολογικά ή μετά από θεραπεία), εμφανίζουν αυξημένα ποσοστά συγγενών ανωμαλιών, εκτός από το γεγονός ότι γεννιούνται πρόωρα και με χαμηλό βάρος. Δηλαδή η πολύδυμη κύηση αποτελεί παράγοντα κινδύνου για την εμφάνιση συγγενών ανωμαλιών. Πολλές από τις κυήσεις που προκύπτουν μετά από θεραπείες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής είναι πολύδυμες (δίδυμα κυρίως και σπανιότερα τρίδυμα κλπ). Στο ‘γέννημα’ ένας από τους στόχους μας είναι η μείωση του ποσοστού των πολύδυμων κυήσεων, για αυτό το λόγο μεταφέρουμε μικρότερο αριθμό εμβρύων άριστης ποιότητας. Στις μελέτες δεν παρατηρούνται διαφορές στο ποσοστό συγγενών ανωμαλιών στα δίδυμα από φυσιολογική σύλληψη ή θεραπεία υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.
Όσον αφορά τις μονήρεις κυήσεις, σε πρόσφατες μελέτες (βλ. τα σχετικά άρθρα πιο κάτω) αναφέρεται μια μικρή αύξηση στο ποσοστό των συγγενών ανωμαλιών στα παιδιά από θεραπεία υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, κυρίως στο καρδιαγγειακό και γαστρεντερικό σύστημα. Οι μελετητές όμως επισημαίνουν ότι είναι πολύ πιθανό αυτό να οφείλεται στην υπογονιμότητα των γονιών και όχι στις τεχνικές της θεραπείας. Επισημαίνουν μάλιστα ότι απαιτούνται περαιτέρω μελέτες, με μεγάλους αριθμούς συμμετεχόντων, προκειμένου να διευκρινιστεί κάτι τέτοιο.
Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι τα δίδυμα (ή τρίδυμα κλπ), ανεξάρτητα από τον τρόπο σύλληψης (φυσιολογικά ή μετά από θεραπεία), εμφανίζουν αυξημένα ποσοστά συγγενών ανωμαλιών, εκτός από το γεγονός ότι γεννιούνται πρόωρα και με χαμηλό βάρος. Δηλαδή η πολύδυμη κύηση αποτελεί παράγοντα κινδύνου για την εμφάνιση συγγενών ανωμαλιών. Πολλές από τις κυήσεις που προκύπτουν μετά από θεραπείες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής είναι πολύδυμες (δίδυμα κυρίως και σπανιότερα τρίδυμα κλπ). Στο ‘γέννημα’ ένας από τους στόχους μας είναι η μείωση του ποσοστού των πολύδυμων κυήσεων, για αυτό το λόγο μεταφέρουμε μικρότερο αριθμό εμβρύων άριστης ποιότητας. Στις μελέτες δεν παρατηρούνται διαφορές στο ποσοστό συγγενών ανωμαλιών στα δίδυμα από φυσιολογική σύλληψη ή θεραπεία υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.
Όσον αφορά τις μονήρεις κυήσεις, σε πρόσφατες μελέτες (βλ. τα σχετικά άρθρα πιο κάτω) αναφέρεται μια μικρή αύξηση στο ποσοστό των συγγενών ανωμαλιών στα παιδιά από θεραπεία υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, κυρίως στο καρδιαγγειακό και γαστρεντερικό σύστημα. Οι μελετητές όμως επισημαίνουν ότι είναι πολύ πιθανό αυτό να οφείλεται στην υπογονιμότητα των γονιών και όχι στις τεχνικές της θεραπείας. Επισημαίνουν μάλιστα ότι απαιτούνται περαιτέρω μελέτες, με μεγάλους αριθμούς συμμετεχόντων, προκειμένου να διευκρινιστεί κάτι τέτοιο.
Στη Μεγάλη Βρετανία, η HFEA (Human Fertilisation and Embryology Authority), η αρχή που ελέγχει τη λειτουργία των μονάδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής έχει πάρει θέση στο συγκεκριμένο θέμα προκειμένου να καθησυχάσει τις ανησυχίες του κοινού.
Σύμφωνα με την πρόσφατη ανακοίνωση της HFEA (Μάρτιος 2009), το ποσοστό των παιδιών που γεννιούνται με συγγενείς ανωμαλίες στην Ευρώπη είναι χαμηλό (2%). Οι ερευνητές που ισχυρίζονται ότι με τις θεραπείες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής παρατηρείται αύξηση στο ποσοστό των συγγενών ανωμαλιών, αναφέρουν ότι το ποσοστό αυξάνεται στο 2.6% (από 2% στο γενικό πληθυσμό). Αυτό το ποσοστό είναι επίσης χαμηλό.
Οι μελέτες ως τώρα δεν μπορούν να πουν με βεβαιότητα αν αυτό το αυξημένο ποσοστό οφείλεται στις θεραπείες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Υπάρχουν και άλλοι παράγοντες στους οποίους θα μπορούσε να αποδοθεί, όπως τα αίτια της υπογονιμότητας, η ηλικία των γονιών ή άλλοι αδιευκρίνιστοι παράγοντες. Μέχρι στιγμής δεν υπάρχουν περισσότερα αξιόπιστα δεδομένα πάνω σε αυτό το ζήτημα. Η HFEA, όπως και οι αντίστοιχες αρμόδιες αρχές παγκοσμίως, μελετούν όλα τα νεότερα δεδομένα της επιστημονικής έρευνας και ενημερώνουν το κοινό.